به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، مرضیه عشرتی کارشناس علم و فناوری در یادداشتی عنوان کرد: امروزه، افزایش تعداد مقالات منتشر شده، یکی از مهم‌ترین علل رشد علمی ایران میان کشورهای تولیدکننده علم در جهان است. اما توجه بیش‌ازحد به این اولویت، باعث شده است تا کشور از مهم‌ترین هدف اصلی پژوهش یعنی حل مشکلات کشور و تحقق مرجعیت علمی بازبماند.
متن یادداشت عشرتی به شرح ذیل است:
« در جهان امروز توسعه علم و دانش، مبنای پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته است. براساس این شاخص، زمانی رشد علمی در کشور محقق می‌شود که توجه مناسبی به امر پژوهش شود.
درنتیجه یکی از اهداف دانشگاه‌ها اولویت‌دهی به تحقیق و پژوهش شد اما نکته‌ای که باید به آن اذعان کرد این است که اولویت پژوهش در دانشگاه‌ها به افزایش تعداد مقالات تبدیل شده است.
به عبارت بهتر، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در بررسی توسعه علمی کشور، تعداد آمار مقالات منتشرشده در منابع معتبر جهانی نظیرISI است اما به این نکته توجه نمی‌شود که این مقالات از لحاظ سطح کیفی در چه رده‌ای قرار دارد و آیا در عرصه پژوهش بین‌الملل به این مقالات ارجاع و استناد داده می‌شود یا خیر؟ به‌این‌ترتیب توجه به تعداد کمی مقالات در عرصه پژوهش باعث می‌شود که قشر تحصیل‌کرده در کشور از هدف اصلی پژوهش یعنی رفع نیازهای کشور و تحقق مرجعیت علمی بازبماند.
کسب رتبه ۱۶ از نظر تولید کمی مقالات در جهان توسط ایران
پایگاه‌های معتبر جهانی، تعداد مقالات منتشرشده را در سطح جهان در دسترس قرار می‌دهند. اسکوپوس، یکی از معتبرترین و بزرگ‌ترین پایگاه‌هایی است که به نمایهسازی مستندات علمی کشورها می‌پردازد. شکل زیر یکی از گزارشات ارائه شده توسط اسکوپوس در مورد روند تغییرات سهم کشورهای مختلف از تولید علم جهانی است.
همانطور که ملاحظه می‌شود؛ ایران از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ روند روبه‌رشد مطلوبی در تولید علم جهانی داشته است و در سال‌های اخیر رشد خود را با شیب ملایم‌تری ادامه داده است؛ به‌طوری که باتوجه به شکل زیر ایران رتبه ۳۴ خود را در سال ۲۰۰۵ به رتبه ۱۶ در سال ۲۰۱۶ ارتقا داده است.
این درحالی است که بسیاری از کشورها مانند عربستان در تلاش‌اند تا از طرق مختلف، خود را در میان کشورهای تولیدکننده علم جای دهند. باتوجه به نمودار فوق، سهم تولید علم در کشور عربستان از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ روند ثابتی بوده است اما از سال ۲۰۰۷ با به کارگیری اساتید بین‌المللی (آمریکایی) و ارائه مقالات مشترک سعی کرد رتبه خود را در میان کشورهای تولیدکننده علم از ۵۲ به ۳۳ ارتقا دهد.
روند تغییرات رتبه ایران در تولید علم جهان
همانطور که در مطلب فوق اشاره شد، یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها میان تولیدکنندگان علم در جهان، تعداد کمی مقالات هر کشور و رتبه آن در جهان است. کسب رتبه ۱۶ در میان کشورها، نشان دهنده جایگاه برجسته ایران است اما نکته‌ای که نباید از آن غافل بود این است که برای پیشرفت علم به معنای واقعی، باید همزمان با رشد کمی مقالات به افزایش سطح کیفی مقالات هم توجه شود.
مقاله محوری در نظام پژوهش دانشگاهی
موفقیت ایران در کسب رتبه ۱۶ میان کشورهای تولیدکننده علم در جهان، نشان‌دهنده اولویت دانشگاه‌ها به افزایش تعداد مقالات منتشر شده اساتید در راستای رشد علمی کشور است؛ درحالی‌که شاید بتوان این رشد را رشد کاذب دانست زیرا زمانی یک دانشگاه رشد علمی می‌کند که از یک طرف دغدغه اساتید مبتنی بر رفع نیازهای کشور و ارائه راه‌حل برای مشکلات کشور باشد و از طرف دیگر پژوهش‌های انجام شده در راستای تحقق مرجعیت علمی باشد.
زمانی‌که در آئین‌نامه ارتقای اساتید بیشترین امتیاز را به مقالات اختصاص می‌دهند، نباید انتظار داشت که با این مؤلفه دانشگاه‌ها از لحاظ علمی پیشرفت کنند زیرا این مؤلفه خود به تنهایی باعث می‌شود که اساتید با انتشار چندین مقاله ارتقا درجه بگیرند بدون این که کسی توجه کند که آیا این مقاله از لحاظ کیفیت در درجه‌ای قرار دارد که باعث اسنتاددهی سایر پژوهش‌ها شود.
در نتیجه این مؤلفه خود باعث سوق دادن اساتید به سمت مقاله محوری است. گرچه ناگفته نماند که بعضی از مقالات اساتید حاصل دست‌رنج دانشجویان خودشان است. هم‌چنین نکته دیگری که نباید از آن غافل شد این است که عده‌ای بر این باورند ملاک ارتقا سطح علمی اساتید، تعداد مقالات چاپ شده آن‌ها در مجلات علمی نظیر ISI است، درحالی‌که مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان کشور بیان داشتند: «علم نافع عبارت است از آن علمی که به کار کشور بیاید و مفید برای حل مشکلات کشور باشد و صِرف انتشار مقالات در این مجلات یک تمجید علمی هست، اما مطلوب نهایی نیست؛ کار علمی باید ناظر به نیازهای کشور باشد».
براین‌اساس اولویت‌های تعریف‌شده دانشگاه‌ها برای رشد علمی کشور، شاخص‌های صحیحی نیستند. زیرا این اولویت‌ها باعث می‌شوند مقاله به جای اینکه در جهت تحقق اهداف پژوهشی به کار گرفته شود؛ خود به عنوان هدف قرار گیرد. به‌این‌ترتیب اهداف اساتید و دانشجویان به اشتباه به سمتی سوق داده می‌شود که تنها پژوهشی ملاک قرار می‌گیرد که از نوع مقاله باشد.
درحالی‌که پژوهش فقط در چاپ مقاله خلاصه نمی‌شود. توسعه آزمایشگاه‌ها، انجام فعالیت‌های توسعه فناوری، ایجاد رصدخانه‌های علمی و حتی پروژه‌های محرمانه که ممکن است فرآیند آن نزدیک به یک دهه به طول انجامد نیز فعالیت پژوهشی محسوب شود که مانند مقاله قابل چاپ نیستند.
در نهایت باید شاخص سنجش رشد علمی کشور را ترکیبی از چند نوع از انواع پژوهش دانست. در واقع باید سیاستگذاری‌ها به سمتی پیش رود که مقالات به تنهایی ملاک ارزیابی و ارتقا رتبه اساتید و دانشجویان قرار نگیرند بلکه در کنار آن‌ها، شاخص‌هایی همانند افزایش تعداد قرارداد با نهادهای دولتی وجود داشته باشد که اساتید را به سمت رفع مشکلات کشور سوق دهد و به این صورت اساتیدی ارتقا درجه بگیرند که دغدغه رفع نیازهای کشور را داشته باشد.»
انتهای پیام/